Ερευνητικά Νέα της Τζάρτος Νευροδιαγνωστική

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΖΑΡΤΟΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ (2017-2022)

Η ερευνητική ομάδα της «Τζάρτος Νευροδιαγνωστική», σε συνεργασία με ακαδημαϊκά/ερευνητικά εργαστήρια και νευρολογικές κλινικές από την Ελλάδα (όπως του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ και του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών) και το εξωτερικό, συνεχίζει να παρουσιάζει αξιόλογο πρωτότυπο ερευνητικό έργο, στην μελέτη των αυτοάνοσων νευρολογικών ασθενειών. Ακολούθως παρουσιάζονται μερικές πρωτότυπες δημοσιεύσεις μας για τα διαστήματα 2019-2022.

Α. 2017- 9/2018

α. Ανάπτυξη νέων πολύ ευαίσθητων τεχνικών για τη διάγνωση της «οροαρνητικής μυασθένειας» (υπερευαίσθητες RIA για αντι-τιτίνη, αντι-AChR και αντι-MuSK αντισώματα, κυτταρικούς ανοσοπροσδιορισμούς για αντι-LRP4, αντι-MuSK και αντι-AChR αντισώματα, κ.α.).
β. Βελτιώσεις των τεχνικών διάγνωσης της οπτικής νευρομυελίτιδας (ΝΜΟ) για αντισώματα κατά AQP1, AQP4 και MOG, και μελέτη του ρόλου των αντι-MOG και αντι-AQP1 αντισωμάτων στην ασθένεια.
γ. Αναζήτηση νέων αυτοαντισωμάτων και αυτοαντιγόνων με πιθανή εμπλοκή τους σε νευρολογικές νόσους όπως αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα.

Επίσης συμμετέχουμε και σε ερευνητικές εργασίες και χρηματοδοτήσεις εκτός της Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική: όπως την μελέτη μηχανισμών πρόκλησης αυτοάνοσων νευρολογικών ασθενειών (όπως μυασθένειας, NMO και σκλήρυνσης κατά πλάκας), την θεραπεία της μυασθένειας, την δομή του AChR κ.α. με αξιόλογες δημοσιεύσεις (π.χ. για την κρυσταλλική δομή του ανθρώπινου AChR: Zouridakis et al., Nature Struct & Mol. Biol. 2014 και Kouvatsos et al. PNAS, 2016, και ανασκοπήσεις για τη μυασθένεια: Gilhus et al., Nature Reviews Neurology, 2016 και υπό έκδοση στο Nature Reviews Disease Primers, 2018).
Μερικές πρόσφατες ερευνητικές εργασίες και ευρήματα της Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική (σε συνεργασία με ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς φορείς) που αφορούν εξελίξεις στη διάγνωση αυτοάνοσων νευρολογικών νόσων συμπεριλαμβάνουν:

α. Αντι-τιτίνη αντισώματα σε "οροαρνητική" μυασθένεια - νέος ρόλος για ένα παλιό αντιγόνο (Hong et al. Eur. J Neurol. 2017 24:844-850; Cordts et al. J Neurol. 2017. 264:1193-1203)
Τα αντι-τιτίνη αντισώματα ανιχνεύονται με ELISA και αποτελούν δείκτη παρουσίας θυμώματος σε μυασθενείς ηλικίας <50 ετών, αλλά δεν συμβάλουν στη διάγνωση της μυασθένειας καθώς μέχρι πρόσφατα ανιχνεύονταν μόνο σε θετικούς σε αντι-AChR αντισώματα. Έχουμε αναπτύξει μια πολύ ευαίσθητη RIA για αντι-τιτίνη αντισώματα με την οποία πολλοί προηγουμένως τιτίνη-αρνητικοί οροί μυασθενών βρέθηκαν θετικοί, συμπεριλαμβανομένων αρκετών «τριπλά-οροαρνητικών» ασθενών. Αρχικά με αυτήν την RIΑ μελετήσαμε MG ορούς από 13 χώρες και βρήκαμε ότι το 13% (50/372) των τριπλά-οροαρνητικών μυασθενών είχαν αντι-τιτίνη αντισώματα. Κανένας από τους 121 υγιείς μάρτυρες ή τους 90 ασθενείς με μυοπάθεια δεν είχε αντι-τιτίνη αντισώματα, ενώ μόνο το 3,6% (7/193) των ασθενών με άλλες νευρολογικές νόσους είχε τέτοια αντισώματα (Stergiou et al. J. Neuroimm, 2016. 292:108-115). Ως εκ τούτου, προτείναμε ότι η RIA για αντι-τιτίνη αντισώματα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διάγνωση της μυασθένειας στους τριπλά-οροαρνητικούς ασθενείς.
Ποιο πρόσφατα εφαρμόσαμε αυτήν την τεχνική και σε δύο ακόμη μελέτες μας με οροαρνητικούς ασθενείς από Κίνα και Γερμανία και βρήκαμε 6% και 27% των AChR/MuSK οροαρνητικών ασθενών Κίνας (Hong et al.) και Γερμανίας (Cordts et al.), αντίστοιχα, είχαν αντι-τιτίνη αντισώματα. Επίσης εφαρμόζουμε την νέα μέθοδο ερευνητικά και για τους αντι-AChR οροαρνητικούς ασθενείς που μας ζητούν τον κλασσικό έλεγχο για αντι-τιτίνη αντισώματα και στις θετικές περιπτώσεις ενημερώνουμε τους θεράποντες ιατρούς.

β. Νέες πολύ ευαίσθητες RIA για αντι-AChR και αντι-MuSK αντισώματα (Hong et al. Eur. J Neurol. 2017 24:844-850)
Έχουμε πρόσφατα αναπτύξει υπερευαίσθητες RIA για αντι-AChR και αντι-MuSK αντισώματα οι οποίες ανιχνεύουν ~5-10 φορές χαμηλότερες συγκεντρώσεις των αντίστοιχων αντισωμάτων. Στις RIA αυτές υπερδεκαπλασιάζουμε την αναλογία της ποσότητας του υπό έλεγχο ορού προς το ραδιενεργό αντιγόνο με αποτέλεσμα τον αντίστοιχο πολλαπλασιασμό του σήματος. Το κύριο πλεονέκτημα αυτής της τεχνικής είναι ότι διευκρινίζει την παρουσία ή απουσία των αντισωμάτων στην περίπτωση αμφίβολου αποτελέσματος με την κλασική RIA. Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι πρόκειται για επιβεβαίωση της παρουσίας των ειδικών αντισωμάτων και όχι επιβεβαίωση της μυασθένειας. Εφαρμόσαμε ήδη την τεχνική αυτή στη μελέτη Κινέζων οροαρνητικών μυασθενών (σε συνεργασία με δύο διεθνείς κλινικές) και ανιχνεύσαμε χαμηλούς τίτλους αντι-AChR αντισωμάτων στο 25% των «οροαρνητικών» μυασθενών.
Ήδη εφαρμόζουμε τις υπερευαίσθητες RIA και σε όλους τους ορούς ασθενών που μας έλεγχο αντι-AChR και αντι-MuSK αντισωμάτων, χωρίς επιπλέον χρέωση, και όποτε υπάρχει διαφωνία μεταξύ των δύο RIA, ή σε αμφίβολο αποτέλεσμα με την κλασική RIA, δίνουμε και το αποτέλεσμα της νέας RIA ως παρατήρηση.

γ. Ανάπτυξη πολύ εύκολης και ταχείας μεθόδου ανίχνευσης αντι-AChR και αντι-MuSK αντισωμάτων στην κλινική/ιατρείο για την άμεση διάγνωση της μυασθένειας (Trakas N & Tzartos S. J Immunol Methods. 2018. 460:107-112)
Αναπτύξαμε πρόσφατα μια ταχεία και πολύ απλή μέθοδο για την άμεση ανίχνευση αντι-AChR και αντι-MuSK αντισωμάτων εκτός εργαστηρίου, όπως στο ιατρείο και στην κλινική. Είναι μια πολύ απλή ELISA η οποία δεν χρειάζεται εργαστηριακά όργανα και μπορεί να πραγματοποιηθεί σε <1 ώρα, σε μη εξειδικευμένο χώρο εξέτασης από μη ειδικευμένο προσωπικό. Βασίζεται στη χρήση ραβδίων (immunostick) επικαλυμμένων με τα κύρια αυτοαντιγόνα της μυασθένειας, υποδοχέα ακετυλοχολίνης (AChR) και/η MuSK. Ένα ραβδίο βυθίζεται σε ~0,5 ml ορού ή αίματος του ασθενούς, ακολουθούν πλύσεις του ραβδίου με νερό, και επώαση με δύο διαδοχικά διαλύματα. Στην περίπτωση παρουσίας των ειδικών αντισωμάτων το ραβδίο αποκτά χρώμα το οποίο αξιολογείται με το μάτι. Η μέθοδος αυτή αποδείχθηκε αξιόπιστη για την ανίχνευση αντι-AChR και αντι-MuSK αυτοαντισωμάτων. Σε σύγκριση με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις κλασσικές RIA, η ειδικότητά της για αντι-AChR αντισώματα ήταν 99% (102/103 αρνητικοί οροί) και η ευαισθησία της ήταν ~94%. Πειράματα μικρότερης κλίμακας έδειξαν οτι η μέθοδος είναι το ίδιο αποτελεσματική και για τα αντι-MuSK αντισώματα.
Είμαστε τώρα σε συνεννόηση με εξειδικευμένη εταιρεία του εξωτερικού για την ανάπτυξη του κατάλληλου διαγνωστικού κιτ για ευρεία χρήση από κλινικές, θεράποντες ιατρούς και μικρά διαγνωστικά εργαστήρια.

δ. AQP1 αντισώματα στην οπτική νευρομυελίτιδα (ΝΜΟ)

(Türkoğlu et al. Clin Neuropathol. 2017 doi: 10.5414/NP3010052017)

Το κύριο αυτοαντιγόνο στην οπτική νευρομυελίτιδα (neuromyelitis optica, ΝΜΟ) είναι η aquaporin-4 (AQP4) η οποία εντοπίζεται στα αστροκύτταρα που ελέγχουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Ωστόσο, πολλοί ΝΜΟ ασθενείς δεν έχουν AQP4 αντισώματα. Τα αστροκύτταρα όμως εκφράζουν και aquaporin-1 (AQP1) και αναρωτηθήκαμε αν μερικοί ΝΜΟ ασθενείς έχουν AQP1 αντισώματα αντί για AQP4 αντισώματα. Αρχικά, σε συνεργασία με τον Αναπλ. Καθ. Νευρολογίας Κ. Κυλιντηρέα, βρήκαμε ότι πολλοί ασθενείς με πιθανή ΝΜΟ, ή με παρόμοια συμπτώματα, έχουν AQP1 αντισώματα (Tzartos J. et al, PLOS-1, 2013). Ακολούθησαν και άλλες δημοσιεύσεις από εμάς (Tuzun, Tzartos J., et al. Europ. Neurol., 2014. 72:271-272.) και άλλους επιβεβαιώνοντας την παρουσία των αντι-AQP1 αντισωμάτων (Long et al. J Neuroimmunol 2014, 273:103–110). Αντίθετα οι Schanda et al. (Neurol. Neuroimmunol. Neuroinflamm. 2015;2:e160; doi: 10.1212/NXI. 0000000000000160) δεν μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη των αντι-AQP1 αντισωμάτων στην NMO με κυτταρικό ανοσοφθορισμό (CBA), αλλά σε επιστολή μας που συνοδεύει την δημοσίευσή τους εξηγούμε τους λόγους της αποτυχίας τους.
Είναι ενδιαφέρον ότι πρόσφατα η ομάδα του E. Tuzun, σε συνεργασία με εμάς, βρήκαμε πρόσφατα ότι σε απομυελινωτική πλάκα ασθενούς NMO με αντι-AQP1 αντισώματα είχε εξαφανιστεί η AQP1 ενώ δεν είχε επηρεαστεί η AQP4 (Türkoğlu et al. Clin Neuropathol. 2017 doi: 10.5414/NP3010052017). Αυτή η παρατήρηση αποτελεί την πρώτη ένδειξη ότι τα AQP1 αντισώματα μπορούν να συμβάλλουν στην παθογένεια της ΝΜΟ.
Στη Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική ελέγχουμε πλέον όλους τους ορούς ασθενών που έρχονται στο εργαστήριό μας για διάγνωση NMO. Μόνο την τελευταία διετία έχουμε εντοπίσει 33 νέους ασθενείς με αντι-AQP1 αντισώματα και θα προχωρήσουμε, σε ερευνητική συνεργασία με όσους θεράποντες ιατρούς το επιθυμούν, στη μελέτη αυτών των περιστατικών για να καταλάβουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της AQP1-ΝΜΟ.

ε. Γλοιακά και νευρωνικά αντισώματα σε ασθενείς με ιδιοπαθή ενδοκρανιακή υπέρταση

(Altıokka-Uzun et al. Neurol Sci. 2017. doi: 10.1007/s10072-017-3066-7)
Η κεφαλαλγία και οι οπτικές διαταραχές είναι τα κύρια συμπτώματα της ιδιοπαθούς ενδοκρανιακής υπέρτασης (ΙΕΥ) που χαρακτηρίζεται από αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση με άγνωστα αίτια. Διερωτηθήκαμε αν οι ασθενείς αυτοί έχουν αντισώματα κατά αντιγόνων της NMO (AQP4 και MOG) ή και μη χαρακτηρισμένων αντιγόνων της νευρωνικής μεμβράνης. Εξετάστηκαν οροί 34 ασθενών με ΙΕΥ και 40 υγειών, αλλά κανένας δεν εμφάνισε αντι-AQP4 ή αντι-MOG αντισώματα. Ωστόσο, οι οροί πέντε ασθενών με ΙΕΥ έδειξαν αντιδραστικότητα έναντι αντιγόνων μεμβράνης ιππόκαμπου αρουραίου και νευρώνων του φλοιού με ανοσοκυτταροχημεία. Είναι ενδιαφέρον ότι στη μαγνητική τομογραφία οι τρεις από τους πέντε ασθενείς είχαν μη ειδικές αλλοιώσεις στη λευκή ουσία, ενώ μόνο τέσσερις από τους υπόλοιπους 29 ασθενείς είχαν αυτές τις βλάβες (p = 0,048). Η συσχέτιση των ευρημάτων ανοσοκυτταροχημείας με την παρουσία αλλοιώσεων λευκής ουσίας μπορεί να υποδηλώνει ότι ανοσολογικοί παράγοντες συμβάλλουν στην παθογένεση της ΙΕΥ σε τουλάχιστον μερικούς από αυτούς τους ασθενείς.

στ. Είναι παθογόνα τα αντι-LRP4 αντισώματα στην πλάγια μυατροφική σκλήρυνση (ALS);

(Tuzun et al. Immunol. Lett. 2018, in press)
Στο παρελθόν δείξαμε ότι τα αντι-LRP4 αντισώματα απαντούν, επιπλέον από την μυασθένεια, και σε σημαντικό ποσοστό των ALS ασθενών (J. Tzartos et al. Ann. Clin Transl Neurol. 2013. doi: 10.1002/acn3.26). H παρατήρηση αυτή επιβεβαιώθηκε και από τουλάχιστον δύο ακόμη ερευνητικές ομάδες, αλλά είναι ακόμη άγνωστο αν αυτά τα αντισώματα παίζουν κάποιο παθογόνο ρόλο στην ALS. Είναι ενδιαφέρον ότι πρόσφατα δείξαμε ότι τα αντι-LRP4 αντισώματα των ALS ασθενών προσδένονται ειδικά σε νευρώνες και προσελκύουν παράγοντες του συμπληρώματος (Tuzun et al.). Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι τα αντι-LRP4 αντισώματα των ALS ασθενών θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν το σύστημα του συμπληρώματος μετά τη δέσμευση τους στους νευρώνες και ενδεχόμενα να συμβάλουν στην παθογένεια της νόσου.

ζ. Aντισώματα κατά των ακουαπορινών (AQPs) σε ασθενείς με σύνδρομο Sjögren

(Tzartos et al. Rheumatology. 2017. 56:2114-2122)
Οι ακουαπορίνες (AQP) απαντούν, επιπλέον από τα αστροκύτταρα, και σε αρκετούς άλλους ιστούς. Αρκετές AQPs (όπως οι 1, 5 και 8) απαντούν στους σιελογόνους αδένες και πιστεύεται ότι συμβάλλουν στις εκκρίσεις που σχηματίζουν το σάλιο. Η δυσλειτουργία των AQPs στους σιελογόνους αδένες μπορεί να συμβάλει στη δυσλειτουργία αυτών των αδένων στο σύνδρομο Sjögren (SS). SS και NMO φαίνεται να συνυπάρχουν σε ένα κοινό αυτοάνοσο περιβάλλον, ωστόσο αντι-AQP1 και αντι-AQP4 αντισώματα έχουν ανιχνευθεί μόνο στην NMO. Χρησιμοποιώντας 3 διαφορετικούς προσδιορισμούς (ELISA με συνθετικά πεπτίδια, RIA με ακέραιες AQPs και ανάλυση στυπώματος Western) αναζητήσαμε αντισώματα κατά των AQPs 1,3,4,5,8 και 9 στους ορούς 34 ασθενών SS χωρίς νευρολογικά ευρήματα. Βρέθηκαν συνολικά 13 (38,2%) ασθενείς με αντισώματα κατά των εξωκυτταρικών περιοχών της AQP1 (δύο ασθενείς), AQP3 (ένας ασθενής), AQP8 (έξι ασθενείς) ή AQP9 (τέσσερις ασθενείς). Αντίθετα, κανένας από τους 106 υγιείς μάρτυρες ή 68 ασθενείς με άλλες αυτοάνοσες ασθένειες δεν είχε αντι-AQP αντισώματα. Ασθενείς με αντι-AQP αντισώματα είχαν σημαντικά πιο σοβαρή ξηροφθαλμία από τους οροαρνητικούς, που υποδηλώνει έναν πιθανό παθογόνο ρόλο αυτών των αντισωμάτων σε ασθενείς με SS.

Β. 2019-2022

Η θεματολογία των ερευνητικών ενδιαφερόντων του εργαστηρίου μας την περίοδο 2019-2022, με βάση πρόσφατες δημοσιεύσεις μας, αφορά τα ακόλουθα:

Αναγνώριση παθογενετικών μηχανισμών στην βαριά μυασθένεια (α), (β)
Ανάπτυξη νέας θεραπευτικής μεθόδου στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της MuSK MG (οροθετική σε MuSK αντισώματα βαριά μυασθένεια) (γ)
Εξακρίβωση έγκυρου διαγνωστικού ελέγχου για τον έλεγχο της παρουσίας αντισωμάτων κατά της MOG πρωτεΐνης (ασθένεια MOG, απομυελινωτικά νοσήματα ΚΝΣ) (δ)
Διερεύνηση του ρόλου των αυτοαντισωμάτων έναντι της πρωτεΐνης GFAP, στην ασθένεια της ιδιοπαθούς ενδοκρανιακής υπέρτασης, στην αστροκυτταροπάθεια, και στην επιληψία. (ε,ζ,η)
Ανάπτυξη μεθόδου για την ειδική ανίχνευση πιθανά παθογενικών α3-nAChR αντισωμάτων στην ασθένεια της αυτοάνοσης αυτόνομης γαγγλιονοπάθειας. (θ)
Καθιέρωση της ειδικής μεθόδου RT-QuIC για την ανίχνευση της παθολογικής πρωτεΐνης prion (PrPSc) στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, στην νόσο Creutzfeldt-Jacob (CJD) (ι)
Αξιοποίηση της μέτρησης του βιοδείκτη pTau181 στο πλάσμα αίματος, για την διάκριση ασθενών με Alzheimer από άλλες νευρολογικές ασθένειες. (κ)

α. Χαρακτηρισμός του θύμου αδένα σε μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών με αντισώματα έναντι LRP4, στην βαριά μυασθένεια.

I. Koneczny et al., “Characterization of the Thymus in Lrp4 Myasthenia Gravis: Four Cases,” Autoimmunity Reviews 18, no. 1 (January 1, 2019): 50–55, https://doi.org/10.1016/j.autrev.2018.07.011.

Σε περίπου 80% των μυασθενών ανιχνεύονται αντισώματα κατά του κύριου αντιγόνου της μυασθένειας, του υποδοχέα ακετυλοχολίνης (AChR). Ενώ σε ένα μικρότερο ποσοστό ασθενών ανιχνεύονται αντισώματα έναντι των πρωτεϊνών MuSK (MuSK MG) και LRP4 (LRP4 MG). Σε ασθενείς με έναρξη της νόσου σε ηλικία <50 ετών, οροθετικών για AChR (early-onset AChR-MG, EOMG) ο θύμος αδένας παίζει σημαντικό ρόλο στην ανοσοπαθογένεση και η πρόωρη θυμεκτομή είναι ευεργετική. Παρόλα αυτά είναι ακόμα άγνωστο αν ο θύμος έχει κάποιο ρόλο στην LRP4-MG. Σε αυτήν την πιλοτική μελέτη συγκρίναμε δείγματα θύμου από τέσσερις ασθενείς με LRP4-MG (ένας εκ των οποίων έκανε αγωγή με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα), τέσσερις αρνητικούς μη-MG μάρτυρες και πέντε ασθενείς με EOMG (στους οποίους δεν χορηγούνταν αγωγή με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα).

Δεν παρατηρήθηκαν χαρακτηριστικές αλλαγές στην παθολογία του θύμου αδένα σε LRP4-MG ασθενείς
Δεν μπορεί να αποκλειστεί ο ρόλος του θύμου αδένα στην παθογένεση της LRP4-MG, καθώς σε έναν ασθενή από τους LRP4-MG, παρουσιάστηκε κλινική ύφεση έπειτα από θυμεκτομή. Επίσης, η θυμεκτομή σε συνδυασμό με ανοσοκατασταλτική θεραπεία βελτίωσε την κλινική εικόνα ενός ακόμη LRP4-MG ασθενούς.

β. Μελέτη συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος, για την διερεύνηση του γενετικού υποβάθρου της βαριάς μυασθένειας.

Topaloudi et al., “Myasthenia Gravis Genome-Wide Association Study Implicates AGRN as a Risk Locus,” Journal of Medical Genetics 59, no. 8 (August 1, 2022): 801–9, https://doi.org/10.1136/jmedgenet-2021-107953.

Η εκδήλωση βαριάς μυασθένειας προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, που οδηγούν στην ενεργοποίηση της αυτοανοσίας. Προηγούμενες μελέτες ανάλυσης της γενετικής αρχιτεκτονικής της νόσου έχουν καταδείξει την ισχυρή συσχέτιση των HLA γονιδίων με αυξημένο ρίσκο εκδήλωσης της MG. Καθώς επίσης, μελέτες συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος (GWAS: Genome Wide Association Studies), έχουν υποδείξει τα γονίδια CTLA4, TNFRSF11A ως γονίδια προδιάθεσης (susceptibility genes) προς εκδήλωση της νόσου. Τέλος, μελέτες έχουν υποστηρίξει ότι διακριτοί γενετικοί τόποι (loci) μπορεί να προδιαθέτουν για εκδήλωση της νόσου πρώιμα ( < 50 ετών, Early-Onset MG - EOMG) ή μεταγενέστερα (Late-Onset MG - LOMG).

Αυτή η μελέτη GWAS, που συμμετείχε το εργαστήριο μας , συνιστά την μεγαλύτερη σε εύρος ως τώρα και περιλαμβάνει 1401 ασθενείς, 3508 υγιή άτομα (controls). Στα αποτελέσματα της, συμφωνεί με τον ρόλο των HLA και TNFRSF11A στην αιτιολογία της MG, καθώς και στην ύπαρξη διαφορετικών γονιδίων ρίσκου σε EOMG, LOMG. Επίσης, αποκαλύπτεται για πρώτη φορά η συμμετοχή του γονιδίου της αγρίνης (AGRN) ως γονίδιο προδιάθεσης για MG. H αγρίνη συμμετέχει στον σχηματισμό της νευρομυϊκής σύναψης. Τέλος, αποκαλύπτεται η γενετική συσχέτιση της MG με άλλες ασθένειες όπως διαβήτης τύπου 1 και ρευματοειδής αρθρίτιδα.

γ. Ανάπτυξη πειραματικής θεραπευτικής μεθόδου στην MuSK οροθετική βαριά μυασθένεια

Lazaridis et al., “Antigen-Specific Immunoadsorption of MuSK Autoantibodies as a Treatment of MuSK-Induced Experimental Autoimmune Myasthenia Gravis,” Journal of Neuroimmunology 339 (February 15, 2020): 577136, https://doi.org/10.1016/j.jneuroim.2019.577136.

Η βαριά μυασθένεια που οφείλεται σε παραγωγή αυτοαντισωμάτων έναντι της MuSK πρωτεΐνης, συχνά εκδηλώνεται με πιο βαριά συμπτώματα, ενώ η θεραπευτική της αντιμετώπιση μπορεί να μην είναι εύκολη. Επίσης, ασθενείς με MuSK-MG εμφανίζουν κακή ανταπόκριση σε τυπικές θεραπείες (π.χ. σε αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης, ή σε θυμεκτομή κ.α.). Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων για την θεραπεία της MuSK-MG.

Σε αυτήν τη μελέτη, αναπτύξαμε μια τεχνική ανοσοπροσρόφησης (immunoadsorption) έναντι των αυτοαντισωμάτων κατά της MuSK, και την ελέγξαμε σε πειραματικό μοντέλο αρουραίων Lewis . Συγκεκριμένα, σε αρουραίους που έχουν ανοσοποιηθεί κατά της MuSK, γίνεται απομάκρυνση των αυτοαντισωμάτων, μέσω μιας διαδικασίας «καθαρισμού» του αίματος. Έπειτα από αναισθησία, διαμέσου καθετήρα το αίμα εξέρχεται της κυκλοφορίας και αντλείται σε σύριγγα που περιέχει τα σφαιρίδια ανοσοπροσρόφησης (δηλαδή σφαιριδίων όπου βρίσκονται ακινητοποιημένοι οι ειδικοί αντιγονικοί επίτοποι). Αφού διέλθει του «φίλτρου» ανοσοπροσρόφησης των σφαιριδίων, το αίμα επιστρέφεται στην κυκλοφορία. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται 3 φορές κατά την 1^η βδομάδα, και 2 φορές για τις επόμενες 2 εβδομάδες. Συνολικά, η θεραπευτική προσέγγιση ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική, αφού υπήρξε δραματική μείωση του τίτλου αυτοαντισωμάτων, και βελτίωση της κλινικής εικόνας των πειραματόζωων.

δ. Αποσαφήνιση βέλτιστου διαγνωστικού ελέγχου για την ανίχνευση IgG αντισωμάτων έναντι της MOG πρωτεΐνης, στις νευρολογικές διαταραχές που σχετίζονται με MOG αυτοαντισώματα.

J. Tzartos et al., “Deciphering Anti-MOG IgG Antibodies: Clinical and Radiological Spectrum, and Comparison of Antibody Detection Assays,” Journal of the Neurological Sciences 410 (March 15, 2020): 116673, https://doi.org/10.1016/j.jns.2020.116673.

Η παρουσία των IgG αντισωμάτων κατά της γλυκοπρωτεΐνης της μυελίνης των ολιγοδενδροκυττάρων (MOG) που ανιχνεύονται με κυτταρικό ανοσοπροσδιορισμό (cell-based assay, CBA) σχετίζεται με ένα διευρυμένο φάσμα απομυελινωτικών διαταραχών του ΚΝΣ. Ωστόσο, δεν έχει υιοθετηθεί ακόμη μια διεθνώς αποδεκτή CBA μέθοδος για την ποιο κατάλληλη ανίχνευσή τους.

Σκοπός μας ήταν να αναλύσουμε τα κλινικά και απεικονιστικά χαρακτηριστικά των ασθενών με αντι-MOG IgG1 αντισώματα που ανιχνεύσαμε με CBA σε ζωντανά κύτταρα, καθώς και να συγκρίνουμε τα τρία πιο δημοφιλή MOG-CBAs.

Ελέγξαμε τους ορούς από 1300 Έλληνες ασθενείς (συμπεριλαμβανομένων 426 ασθενών των 8 κλινικών που συμμετείχαν στην μελέτη) για τους οποίους υπήρχε υποψία για αντι-MOG σύνδρομο, και 120 υγιών ατόμων (μαρτύρων), με το MOG-CBA για IgG1 αντισώματα. 41 ασθενείς, έναντι 0 μαρτύρων, ήταν οροθετικοί. Κλινικά, ορολογικά και απεικονιστικά δεδομένα ήταν διαθέσιμα και αναλύθηκαν για 21 οροθετικούς ασθενείς. Οι φαινότυποί τους ήταν: 8 με οπτική νευρίτιδα, 3 με μυελίτιδα, 3 με οπτική νευρομυελίτιδα, 2 με εγκεφαλομυελίτιδα, 2 με αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα και 3 με άτυπη ΣκΠ.

Στη συνέχεια επανεξετάσαμε όλους τους ορούς των 426 ασθενών μας με τα άλλα δύο πιο δημοφιλή MOG-CBAs για ολικά IgG. Το μεν πρώτο είναι CBA ζωντανών κυττάρων, ενώ το δεύτερο είναι εμπορικά διαθέσιμο και χρησιμοποιεί μονιμοποιημένα κύτταρα. Επαληθεύσαμε ότι όλοι οι IgG1-CBA αρνητικοί οροί ήταν επίσης αρνητικοί και με τα δύο IgG-CBAs, καθώς και ότι όλοι οι μάρτυρες ήταν αρνητικοί με εξαίρεση έναν ορό που βρέθηκε θετικός από το IgG-CBA με ζωντανά κύτταρα. Ωστόσο, επτά IgG1-οροθετικοί ασθενείς ήταν οροαρνητικοί για ένα ή αμφότερα τα IgG-CBAs. Μάλιστα, 6 από τους 7 IgG1- οροθετικούς ασθενείς που δεν αναγνωρίστηκαν ως οροθετικοί από τα άλλα δύο CBAs , ανήκουν στην ομάδα των 21 ασθενών για την οποία είναι γνωστή η περιγραφή των φαινοτύπων - που αφορούν απομυελινωτική νόσο σχετιζόμενη με αντί-MOG αντισώματα. Συνεπώς, η μελέτη μας υποδεικνύει την αυξημένη ευαισθησία και ανωτερότητα του MOG-IgG1 CBA, έναντι των άλλων δύο. Ακόμη, η μελέτη μας ενισχύει την σύνδεση της MOG αυτοανοσίας, με ένα φάσμα νευρολογικών διαταραχών (MOG spectrum disorders).

ε,ζ,η. Διερεύνηση του ρόλου των αντισωμάτων έναντι της GFAP πρωτεΐνη

ε. Ανάλυση της GFAP αυτοανοσίας, στην άγνωστης αιτιολογίας ιδιοπαθή ενδοκρανιακή υπέρταση. Yetimler et al., “Serum Glial Fibrillary Acidic Protein (GFAP)-Antibody in Idiopathic Intracranial Hypertension,” International Journal of Neuroscience 131, no. 8 (August 3, 2021): 775–79, https://doi.org/10.1080/00207454.2020.1758084.

ζ. Αναφορά περιστατικού GFAP αστροκυτταροπάθειας, με ταχεία εξέλιξη εγκεφαλικής βλάβης. Papa et al., “Black Holes and High Levels of Neurofilaments in Glial Fibrillary Acidic Protein – Astrocytopathy: A Case Report,” European Journal of Neurology 27, no. 11 (2020): 2381–84, https://doi.org/10.1111/ene.14244.

η. Ανάλυση της GFAP αυτοανοσίας στην παιδική επιληψία. Savaş et al., “Glial Fibrillary Acidic Protein (GFAP)-Antibody in Children with Focal Seizures of Undetermined Cause,” Acta Neurologica Belgica 121, no. 5 (October 2021): 1275–80, https://doi.org/10.1007/s13760-020-01361-y.

Σε αυτές τις τρεις δημοσιεύσεις μας γίνεται διερεύνηση του ρόλου των αντισωμάτων έναντι της GFAP πρωτεΐνης (ινώδης όξινη πρωτεΐνη της γλοίας - Glial fibrillary acidic protein). Η πρωτεΐνη GFAP αποτελεί κύριο συστατικό του κυτταροσκελετού των αστροκυττάρων και σε διάφορες νευρολογικές ασθένειες έχει αποκαλυφθεί η ανάπτυξη αυτoανοσίας έναντι των αστροκυττάρων που μεσολαβείτε από αντισώματα κατά της GFAP πρωτεΐνης.

Στην πρώτη δημοσίευση παρουσιάζεται η σύνδεση της παρουσίας αυτοαντισωμάτων έναντι της GFAP, με την ασθένεια της ιδιοπαθούς ενδοκρανιακής υπέρτασης (IIH: Idiopathic intracranial hypertension) . Σε 65 ορούς αίματος ασθενών που ελέγχθηκαν (49 εκ των οποίων προέρχονται από ασθενείς στην ενεργή φάση της ασθένειας), βρέθηκε η παρουσία αντισωμάτων έναντι της GFAP σε 2 εξ’ αυτών. Σε έναν εκ των 2 ασθενών μετρήθηκε ο τίτλος αντισωμάτων και σε μεταγενέστερη περίοδο, όπου η ασθένεια παρουσίαζε φάση ύφεσης. Παρατηρήθηκε μείωση του τίτλου αντισωμάτων αντί-GFAP. Η μελέτη μας αυτή, υποδεικνύει ότι σε ένα κλάσμα των ασθενών με ΙΙΗ, ενδέχεται να παρουσιάζεται αυτοανοσία έναντι των αστροκυττάρων.

Στην δεύτερη δημοσίευση γίνεται αναφορά περιστατικού (case report) ενός ασθενή με αυτοάνοση GFAP αστροκυτταροπάθεια που ανταποκρίνεται σε ανοσοθεραπεία. Σε αυτόν τον ασθενή, με βάση τα κλινικά ευρήματα, η ταχεία εξέλιξη της νόσου όπως αποτυπώνεται από τα ευρήματα νευροαπεικόνισης, καθώς και των υψηλών επιπέδων GFAP στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, και NfL στον ορό, δείχνει την παρουσία ενός υποκείμενου νευροεκφυλιστικού μηχανισμού, και υπογραμμίζει την ανάγκη για έγκαιρη αναγνώριση και θεραπεία των GFAP αστροκυτταροπαθειών, ώστε να εμποδιστεί η μη αναστρέψιμη νευροεκφυλιστική βλάβη.

Τέλος, στην τρίτη δημοσίευση που αφορά την επιληψία σε παιδιά, μελετήσαμε την παρουσία αντί-GFAP αντισωμάτων σε 38 παιδιά με επιληπτικές κρίσεις μη εξακριβωμένης αιτίας. Η παρουσία GFAP αντισωμάτων ελέγχθηκε με κυτταρικό ανοσοπροσδιορισμό (CBA: cell based assay) και έμμεσα με ανοσοϊστοχημεία, και παρατηρήθηκε σε 2 αγόρια από τα 38, με φυσιολογικό MRI εγκεφάλου, και με ιατρικό ιστορικό που δεν υποδείκνυε αυτοάνοση νόσο, πριν την εκδήλωση επιληψίας. Συμπεραίνεται, ότι σε ασθενείς με επιληψία, η αυτοάνοση αστροκυτταροπάθεια μπορεί να υπάρχει σε ένα κλάσμα των ασθενών, ενώ το ερώτημα αν η αστροκυτταροπάθεια μπορεί να αποτελεί δευτερογενές προϊόν της νόσου της επιληψίας, ή αν αποτελεί παράγοντα άμεσης επιρροής στην νόσο, χρειάζεται να μελετηθεί περαιτέρω.

θ. Ανάπτυξη ειδικής διαγνωστικής μεθόδου για την αυτοάνοση αυτόνομη γαγγλιονοπάθειας (AAG).

Karagiorgou et al., “Novel Cell-Based Assay for Alpha-3 Nicotinic Receptor Antibodies Detects Antibodies Exclusively in Autoimmune Autonomic Ganglionopathy,” Neurology® Neuroimmunology & Neuroinflammation 9, no. 3 (March 29, 2022): e1162, https://doi.org/10.1212/NXI.0000000000001162.

Οι νευρωνικοί νικοτινικοί υποδοχείς ακετυλοχολίνης (nAChR) εκφράζονται στο Κεντρικό και στο Περιφερικό Νευρικό Σύστημα. Η δυσλειτουργία των υποδοχέων αυτών σχετίζεται με διάφορες νευρολογικές ασθένειες (όπως νόσος του Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ, αυτισμός, σχιζοφρένεια κ.α.). Στο περιφερικό νευρικό σύστημα, η αυτοανοσία έναντι των nAChRs οδηγεί στην εκδήλωση της αυτοάνοσης αυτόνομης γαγγλιονοπάθειας (autoimmune autonomic ganglionopathy, AAG), όπου αυτοαντισώματα στοχεύουν την α3-υπομονάδα των nAChRs.

Η επικρατούσα μεθοδολογία για την ανίχνευση των α3-nAChR αντισωμάτων και την διάγνωση της νόσου, χρησιμοποιεί την τεχνική ραδιοανοσοκαθίζησης (RIPA). Ωστόσο, η τεχνική αυτή μειονεκτεί στην ειδική αναγνώριση της AAG, καθώς η μέτρηση χαμηλών τίτλων αντισωμάτων μπορεί να σχετίζεται με άλλες νευρολογικές νόσους (όπως εγκεφαλοπάθεια κ.α).

Στην δημοσίευση αυτή αναφέρουμε την ανάπτυξη μιας νέας ειδικής ανοσολογικής μεθόδου διάγνωσης για την AAG. H μέθοδος αφορά τον κυτταρικό ανοσοπροσδιορισμό (cell based assay, CBA), μέσω ανίχνευσης ανοσοφθορισμού. Συγκεκριμένα, αναπτύξαμε μια πρωτοποριακή, ευαίσθητη δοκιμασία CBA, με κύτταρα επιμολυσμένα με τον α3-nAChR για την ανίχνευση αντισωμάτων έναντι της εξωκυτταρικής περιοχής του α3-nAChR. Με τη μέθοδο αυτή (παράλληλα με την κλασσική RIA) ελέγξαμε ορούς από 68 ασθενείς με πιθανή ή επιβεβαιωμένη διαταραχή του αυτονόμου.

Είκοσι πέντε ασθενείς βρέθηκαν θετικοί σε αντισώματα κατά του α3-nAChR με τη RIA ενώ μόνο 15/25 ήταν θετικοί και με το CBA. Είναι ενδιαφέρον όμως ότι και οι 15 θετικοί ασθενείς με το CBA είχαν AAG, ενώ οι 10 CBA-αρνητικοί/RIA-θετικοί ασθενείς είχαν άλλες νευρολογικές ασθένειες. Κανένας ορός δεν δεσμεύτηκε σε κύτταρα χωρίς τον α3-nAChR. Επίσης ελέγξαμε και ορούς από 2600 ασθενείς με υποψία για άλλα αυτοάνοσα νευρολογικά νοσήματα, ως αρνητικούς μάρτυρες και κανείς τους δεν ήταν θετικός με το CBA.

Συμπερασματικά, δείξαμε ότι σε αντίθεση με την καθιερωμένη RIA για τα αντισώματα κατά α3-nAChR, η οποία σε χαμηλούς τίτλους είναι ανεπαρκούς ειδικότητας για την AAG, το CBA που αναπτύξαμε φαίνεται ότι είναι ειδικό για την AAG, και τουλάχιστον εξίσου ευαίσθητο με την RIA.

H μελέτη αυτή βραβεύτηκε στο 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ακαδημίας Νευροανοσολογίας (ΕΛ.Α.Ν.Ι.), και επιλέχθηκε για προφορικές παρουσιάσεις στο 8ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Νευρολογίας (Ιούνιο 2022) και στο 13ο Διεθνές Συνέδριο για την Αυτοανοσία («AUTO 2022», Ιούνιο 2022). Επίσης, η οργάνωση Dysautonomia International ενδιαφέρθηκε για την μέθοδό μας, ανακοίνωσε την εργασία μας στο Facebook (στα Research Update) και μας κάλεσαν να την παρουσιάσουμε στο 10th Annual Conference τον Ιούλιο 2022.

Σημείωση: Ήδη προσφέρουμε στην «Τζάρτος Νευροδιαγνωστική» αυτήν την μέθοδο για την διάγνωση της παρουσίας αντι-α3 αντισωμάτων, η οποία είναι επίσης οικονομικότερη και ταχύτερη.

ι. Συμμετοχή σε πανευρωπαϊκή διεργαστηριακή μελέτη για την τυποποίηση διαγνωστικής μεθόδου στην ασθένεια Creutzfeldt–Jakob

McKenzie et al., “Concordance of Cerebrospinal Fluid Real-Time Quaking-Induced Conversion across the European Creutzfeldt–Jakob Disease Surveillance Network,” European Journal of Neurology 29, no. 8 (2022): 2431–38, https://doi.org/10.1111/ene.15387.

H νόσος Creutzfeldt-Jacob (CJD) είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος που ανήκει στις σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες. Ο μηχανισμός παθολογίας της νόσου βασίζεται στη δράση της παθολογικής πρωτεΐνης prion (PrPSc). Η PrPSc διαφέρει σε δομή από την φυσιολογική πρωτεΐνη PrPC και όταν εισέλθει στον οργανισμό επάγει τη συνεχή παραγωγή της μέσω μετατροπής της PrPC σε PrPSc. Έτσι σχηματίζονται συσσωματώματα της PrPSc στον εγκεφαλικό ιστό με τελικό αποτέλεσμα το νευρωνικό θάνατο.

Ο έλεγχος δειγμάτων εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ), μέσω της RT-QuIC μεθόδου (Real-Time Quaking-Induced Conversion), εμφανίζει υψηλό βαθμό ευαισθησίας και ειδικότητας για την διάγνωση της σποραδικής μορφής της νόσου Creutzfeldt-Jacob (sCJD). Ωστόσο, καθώς η μέθοδος αυτή σταδιακά εφαρμόζεται ευρέως (έχοντας περιληφθεί στις ανανεωμένες οδηγίες του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παρακολούθησης της σποραδικής νόσου CJD), είναι κρίσιμης σημασίας η εξακρίβωση της ικανότητας μεμονωμένων εργαστηρίων να παράγουν σταθερά αποτελέσματα. Συνήθης μεθοδολογία που απαντά στην παραπάνω ανάγκη, είναι η οργανωμένη διαδικασία συγκριτικής αξιολόγησης (Ring-trial: διεργαστηριακή σύγκριση)

Σκοπός της μελέτης αυτής, που συμμετείχε το εργαστήριο μας, ήταν η εξακρίβωση της συμφωνίας αποτελεσμάτων κατά την διάγνωση της νόσου μεταξύ 13 διαφορετικών εργαστηρίων ανά την Ευρώπη. Συμμετείχαν εργαστήρια από 11 διαφορετικές χώρες, και σε κάθε περίπτωση έγινε έλεγχος κοινών δειγμάτων εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ), με την χρήση της τεχνικής RT-QuIC. Ελέγχθηκαν 10 δείγματα ΕΝΥ, επτά εκ των οποίων από πιθανά ή νευροπαθολογικά διεγνωσμένα sCJD καθώς και 3 δειγμάτων ΕΝΥ από μη-CJD περιστατικά.

Το αποτέλεσμα της δοκιμής δείχνει την εξαιρετική απόδοση της διάγνωσης μέσω της μεθόδου RT-QuIC. Παρά τις διαφορές στην εκτέλεση του πρωτοκόλλου μεταξύ των εργαστηρίων (όπως είναι η χρήση διαφορετικών αναλυτικών οργάνων, οι διαφορές στον όγκο ΕΝΥ που απαιτείται, και η χρήση διαφορετικών rPrP υποστρωμάτων), και τα 13 εργαστήρια εμφάνισαν συμφωνία στα αποτελέσματα της διάγνωσης. Συνεπώς, η υιοθέτηση της τεχνικής RT-QuIC για τον έλεγχο ΕΝΥ, συνιστάται, στα πλαίσια της διάγνωσης της νόσου sCJD

κ. Διερεύνηση της διαγνωστικής αξίας του βιοδείκτη pTau181 στο πλάσμα αίματος, για την διάκριση των ασθενών με νόσο Alzheimer από άλλες νευρολογικές διαταραχές.

J. Tzartos et al., “Plasma P-Tau181 for the Discrimination of Alzheimer’s Disease from Other Primary Dementing and/or Movement Disorders,” Biomolecules 12, no. 8 (August 2022): 1099, https://doi.org/10.3390/biom12081099. Η δημοσίευση αυτή επιλέχθηκε από το περιοδικό ως «Editor's Choice Article» για την υψηλή ποιότητα και τον υψηλό αριθμό λήψεων (downloads) και θα εμφανιστεί στα άρθρα του Editor's Choice, ενώ επίσης θα δημοσιευτεί και στο Twitter του περιοδικού: @Biomol_MDPI

Στην νόσο Alzheimer, η μέτρηση στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) των κλασσικών βιοδεικτών Αβ_42,Aβ₄₀, pTau181, total Tau, αποτελεί καίριας σημασίας για την εξακρίβωση έγκυρης διάγνωσης της νόσου. Ωστόσο, η λήψη ΕΝΥ, γίνεται με την διενέργεια οσφυονωτιαίας παρακέντησης που αποτελεί μια σχετικά επώδυνη διαδικασία, (οι παρενέργειες περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, οσφυαλγία κ.α.) , ενώ η ποσότητα ΕΝΥ που μπορεί να συλλεχθεί είναι περιορισμένη.

Η μέτρηση βιοδεικτών στο αίμα για την παρακολούθηση της εξέλιξης ή και διάγνωσης νευρολογικών ασθενειών, όπως της νόσου Alzheimer, συνιστά ένα ερευνητικό πεδίο που διαρκώς εμπλουτίζεται, ιδιαίτερα μετά την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας SIMOA (SIngle MOlecule Array). Η τεχνολογία αυτή, επιτρέπει την αξιόπιστη ανίχνευση ιδιαίτερα χαμηλών συγκεντρώσεων βιοδεικτών στο αίμα. Το αίμα αποτελεί ιδανικό δειγματοληπτικό υλικό, εξαιτίας της ευκολίας που λαμβάνεται, την δυνατότητα επαναλαμβανόμενης λήψης και την δυνατότητα λήψης μεγάλου όγκου.

Σε αυτήν την πιλοτική μελέτη, διερευνήσαμε τα επίπεδα και την διαγνωστική αξία του βιοδείκτη pT181-Tau (φωσφορυλιωμένης στην θρεονίνη 181 - Tau πρωτεΐνης) στο αίμα (ορό ή/και πλάσμα). Σκοπός μας ήταν να αναγνωρίσουμε αν σε μια ομάδα ασθενών με Alzheimer η μέτρηση του βιοδείκτη pTau181 στο αίμα, επιτρέπει την διάκριση αυτών των ασθενών σε σχέση με μια δεύτερη, μικτή ομάδα ασθενών που παρουσιάζουν άλλες διαταραχές άνοιας ή/και κινητικών διαταραχών. Ακόμη, αν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων pTau181 στο ΕΝΥ και των επιπέδων pTau181 στο πλάσμα και τον ορό αίματος.

Συνολικά η μελέτη περιλάμβανε 36 ασθενείς εκ των οποίων οι 12 έχουν διαγνωστεί με Alzheimer. Ενώ οι υπόλοιποι 24 ασθενείς έχουν διάγνωση για άλλες διαταραχές όπως αγγειακή γνωστική δυσλειτουργία (vascular cognitive impairment) μετωποκροταφική άνοια ( frontotemporal dementia, FTD), άνοια με σωμάτια Lewy (dementia with Lewy bodies), και ατροφία πολλαπλών συστημάτων (multiple system atrophy)

Τα αποτελέσματα της πιλοτικής μελέτης μας υποδεικνύουν ότι στο πλάσμα αίματος τα επίπεδα pTau181 είναι αυξημένα σε σχέση με τον ορό, ενώ οι τιμές πλάσματος του pTau181 παρουσιάζουν σημαντική συσχέτιση με τα επίπεδα μέτρησης στο ENY. Η συσχέτιση pTau181 μεταξύ των ΕΝΥ-ορού δεν παρουσιάζει παρόμοια καλή συσχέτιση. Συνεπώς, τα επίπεδα pTau181 στο πλάσμα αίματος, συνιστούν την ενδεδειγμένη μέτρηση για αυτόν τον βιοδείκτη.

Ακόμη, η διάκριση των δύο ομάδων ασθενών (ασθενών με Alzheimer – μικτής ομάδας) με βάση τα επίπεδα στο πλάσμα του pTau181 που θα επέτρεπε την διαφορική διάγνωση, έδειξε τα εξής στοιχεία:

Η διαγνωστική αξία του pTau181 στο πλάσμα αίματος προσεγγίζει αυτήν της μέτρησης στο ΕΝΥ
Η μέτρηση της τιμής AUC= 0,83, προσεγγίζει τις τιμές μέτρησης σε προηγούμενες παρόμοιες μελέτες
Η ειδικότητα της μέτρησης ήταν χαμηλότερη του εύρους 80-85% και επομένως περαιτέρω βελτιώσεις είναι επιθυμητές
Η ταυτόχρονη εκτίμηση και άλλων βιοδεικτών του πλάσματος, μπορεί να βελτιώσει περαιτέρω την διαγνωστική αξία της μέτρησης pTau181 στο αίμα.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ στη Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική

α. 2013-2015. Χρηματοδότηση από την ΓΓΕΤ έργου με τίτλο «Ανάπτυξη εργαλείων σχετικών με την κατανόηση και διάγνωση νευροανοσολογικών παθήσεων». Συνεργασία Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική με Ε.Ι. Παστέρ (συντονιστής η Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική) από Ελληνικής πλευράς και με την κλινική του Καθ. Δ. Καρούση στο Ισραήλ.

Η χρηματοδότηση αφορούσε κυρίως την προώθηση των ερευνών μας προς την ανάπτυξη νέων διαγνωστικών για την οπτική νευρομυελίτιδα (αντισώματα κατά της ακουαπορίνης-1) και τη μυασθένεια.

β. 2016-2020. Συμμετοχή σε χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή EU‐RISE‐H2020 (έργο: Muscle Stress Relief)

Η Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική συμμετέχει σε μεγάλο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (RISE) από 10 ευρωπαϊκά ακαδημαϊκά εργαστήρια και 6 μικρομεσαίες εταιρείες, με τίτλο Muscle Stress Relief (ο Σ. Τζάρτος, είναι μέλος του 3μελούς Executive Board). Η δική μας συμβολή αφορούσε κυρίως α. τη μελέτη των αντι-τιτίνη αντισωμάτων στη μυασθένεια, και τη βελτίωση των τεχνικών ανίχνευσης αυτών των αντισωμάτων με RIA τα οποία αναμένεται να αποτελέσουν ένα νέο βιοδείκτη για την οροαρνητική μυασθένεια. β. την ανάπτυξη απλής και ταχείας ανίχνευσης αντι-AChR και αντι-MuSK αντισωμάτων για χρήση από τον θεράποντα ιατρό, όπως αναφέρεται παραπάνω. γ. την εντόπιση των επίτοπων των αντι-τιτίνη αντισωμάτων στην κεντρική υποπεριοχή της κύριας ανοσογόνου περιοχής (MIR) της τιτίνης και την λύση της τρισδιάστατης δομής της MIR.

γ. 2018-2021. Χρηματοδότηση ΕΣΠΑ - Δράση «ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ» ΕΠΑνΕΚ. Κωδικός Έργου Τ1ΕΔΚ-05024, με τίτλο: Βιοδείκτες σε αυτοάνοσα νευρολογικά νοσήματα (Neuromarkers).

Συνεργασία της Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική με το Ε. Ι. Παστέρ. Επιστημονικός Υπεύθυνος: Καθ. Σωκράτης Τζάρτος (Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική), Συντονιστής: Δρ. Π. Ζησοπούλου (Ε. Ι. Παστέρ).

Το NeuroMarkers στοχεύει στην ανάπτυξη νέων διαγνωστικών δοκιμασιών για την ανίχνευση νέων αντισωμάτων έναντι νευρωνικών νικοτινικών υποδοχέων της ακετυλοχολίνης (AChRs) που θα χρησιμοποιούνται ως βιοδείκτες για τη παρακολούθηση νευροανοσολογικών παθήσεων. Οι νευρωνικοί AChRs διακρίνονται σε πολλούς υπότυπους και είναι ευρέως κατανεμημένοι στο νευρικό σύστημα. H απώλεια ή δυσλειτουργία νευρωνικών AChRs, σχετίζεται με πολλές νευρολογικές και νευροψυχιατρικές ασθένειες, όπως Parkinson, Alzheimer, αυτισμό, σχιζοφρένεια κ.α. Πρόσφατα, αυτοαντισώματα έναντι άλλων συναπτικών υποδοχέων, συνδέθηκαν με την πρόκληση συμπτωμάτων της αυτοάνοσης εγκεφαλίτιδας και συναφών συνδρόμων (autoimmune encephalitis and related syndromes, AES). Ωστόσο, πολλοί AES ασθενείς είναι οροαρνητικοί για τα γνωστά αντισώματα. Οι νευρωνικοί AChRs αποτελούν υποψήφια αυτοαντιγόνα στην AES, καθώς είναι σημαντικοί στη διανευρωνική επικοινωνία στον εγκέφαλο. Στόχος μας είναι, με τη σύμφωνο γνώμη ασθενών και τη συνεργασία των θεραπόντων ιατρών, η αναζήτηση αντισωμάτων κατά των νευρωνικών AChRs σε «οροαρνητικούς» ασθενείς με πιθανή AES, η μελέτη της δράσης τους και ο ρόλος τους ως διαγνωστικοί δείκτες.

δ. 2019-2022. Χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Eργαλειοθήκη Ανταγωνιστικότητας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων - Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία – ΕΠΑνΕΚ». Κωδικός πράξης: Ν11ΕΑ-0030510.

Η χρηματοδότηση αυτή κυρίως συνέβαλλε (κατά το 1/4 του κόστους) στην απόκτηση του οργάνου υψηλής τεχνολογίας HD-X της Quanterix το οποίο χρησιμοποιεί την τεχνολογία SIMOA (Single Molecule Array) που επιτρέπει την μέτρηση πολύ μικρών συγκεντρώσεων βιοδεικτών στο αίμα για αρκετές νόσους (όπως pTau181 και NFL για Alzheimer και σκλήρυνση κατά πλάκας).

2020-2023: Χρηματοδότηση ERA-NET NEURON JTC 2019 και ΕΣΠΑ-EΠΑΝΕΚ (project code: MIS 5075033; NicAb). Novel biomarkers in neurological and psychiatric disorders: autoantibodies to neuronal nicotinic acetylcholine receptors.

Συνεργασία της Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική (Καθ. Σωκράτης Τζάρτος) με το Fondazione IRCCS Istituto Neurologico "Carlo Besta", Neuroimmunology and Neuromuscular Diseases Unit, Milan, Ιταλία (Prof. R. Mantegazza) και το Department of Psychiatry and Psychotherapy, University of Magdeburg, Γερμανία (Prof. J. Steiner). Συντονιστής: Καθ. Σωκράτης Τζάρτος.

Το έργο αυτό αποτελεί συνέχεια του Neuromarkers. Οι συνεργαζόμενες Ευρωπαϊκές κλινικές συμβάλουν με βιολογικά δείγματα πολλών κλινικά χαρακτηρισμένων ασθενών με «οροαρνητική» αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα, αυτοάνοση αυτόνομη γαγγλιονοπάθεια ή ψυχιατρικά νοσήματα. Αναπτύσσουμε ευαίσθητες τεχνικές ανίχνευσης αντισωμάτων κατά άλλων νευρωνικών νικοτινικών υποδοχέων (nAChR), με κυτταρικό ανοσοπροσδιορισμό (CBA) και μελετούμε όλα τα δείγματα για την ανίχνευση αντι-AChR αντισωμάτων. Αναπτύξαμε ήδη μια πολύ ειδική διαγνωστική μέθοδο για την αυτοάνοση αυτόνομη γαγγλιονοπάθεια με την εντόπιση αντισωμάτων κατά της α3 υπομονάδας του nAChR. Επίσης ανιχνεύουμε αντισώματα κατά άλλων υπομονάδων του nAChR σε άλλους ασθενείς με τις παραπάνω ασθένειες.

Πρόσφατες δημοσιεύσεις της Τζάρτος ΝευροΔιαγνωστική (2019-2024)

1: Gilhus NE, Tzartos S, Evoli A, Palace J, Burns TM, Verschuuren JJGM. Myasthenia gravis. Nature Rev Dis Primers. 2019 May 2;5(1):30. doi: 10.1038/s41572-019-0079-y.

2: Breza M, Smyrni N, Koutsis G, Anagnostou E, Tzartos J, Velonakis G, Kokkinis C, Kilindireas C, Papavasiliou A, Kotsalis C. Ocular flutter as presenting manifestation of pediatric MOG antibody-associated demyelination: A case report. Mult Scler. 2019 Jan;25(1):122-125. doi: 10.1177/1352458518771872

3: Varvaressos S, Breza M, Marousi S, Printzou M, Georgoulis A, Papageorgiou E, Kartanou C, Karadima G, Tagaris G, Koutsis G, Tzartos JS. Complex phenotype in a C9ORF72-positive patient with high-titer anti-glutamic acid decarboxylase antibodies: neuroimmunology meets neurogenetics. Eur J Neurol. 2019 Jul;26(7):e73-e74. doi: 10.1111/ene.13926.

4: Koutsis G, Breza M, Velonakis G, Tzartos J, Kasselimis D, Kartanou C, Karavasilis E, Tzanetakos D, Anagnostouli M, Andreadou E, Evangelopoulos ME, Kilidireas C, Potagas C, Panas M, Karadima G. X linked Charcot-Marie-Tooth disease and multiple sclerosis: emerging evidence for an association. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2019 Feb;90(2):187-194. doi: 10.1136/jnnp-2018-319014.

5: Lazaridis K, Baltatzidou V, Tektonidis N, Tzartos SJ. Antigen-specific immunoadsorption of MuSK autoantibodies as a treatment of MuSK-induced experimental autoimmune myasthenia gravis. J Neuroimmunol. 2020 Feb 15;339:577136. doi:10.1016/j.jneuroim.2019.577136.

6: Breza M, Koutsis G, Tzartos JS, Velonakis G, Evangelopoulos ME, Tzanetakos D, Karagiorgou K, Angelopoulou G, Kasselimis D, Potagas C, Anagnostouli M, Stefanis L, Kilidireas C. MOG antibody-associated demyelinating disease mimicking typical multiple sclerosis: A case for expanding anti-MOG testing? Mult Scler Relat Disord. 2019 Aug;33:67-69. doi:10.1016/j.msard.2019.05.021.

7: Tzartos JS, Karagiorgou K, Tzanetakos D, Breza M, Evangelopoulos ME, Pelidou SH, Bakirtzis C, Nikolaidis I, Koutsis G, Notas K, Chroni E, Markakis I, Grigoriadis NC, Anagnostouli M, Orologas A, Parisis D, Karapanayiotides T, Papadimitriou D, Kostadima V, Elloul J, Xidakis I, Maris T, Zisimopoulou P, Tzartos S, Kilidireas C. Deciphering anti-MOG IgG antibodies: Clinical and radiological spectrum, and comparison of antibody detection assays. J Neurol Sci. 2020 Mar 15;410:116673. doi: 10.1016/j.jns.2020.116673. Epub 2020 Jan 7

8: Lazaridis K, Tzartos SJ. Autoantibody Specificities in Myasthenia Gravis; Implications for Improved Diagnostics and Therapeutics. Front Immunol. 2020 Feb 14;11:212. doi:10.3389/fimmu.2020.00212.

9: Koutsouraki E, Michmizos D, Patsi O, Tzartos J, Spilioti M, Arnaoutoglou M, Tsolaki M. A probable role of copper in the comorbidity in Wilson's and Creutzfeldt-Jakob's Diseases: a case report. Virol J. 2020 Mar 13;17(1):35. doi: 10.1186/s12985-020-01309-x.

10: Tzartos JS, Valsami S, Tzanetakos D, Stergiou C, Dandoulaki M, Barbarousi D, Psimenou E, Velonakis G, Stefanis L, Kilidireas K. Autoimmune hemolytic anemia, demyelinating relapse, and AQP1 antibodies after alemtuzumab infusion. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2020 Apr 2;7(3):e711. doi: 10.1212/NXI.0000000000000711.

11: Papa A, Tzartos JS, Sakoutis G, Dardiotis E, Alexiou E, Breza M, Velonakis G, Papamichalis P, Mpampalis D, Komnos A, Karagiorgou A, Papakonstantinou A, Kilidireas C, Hadjigeorgiou GM. Black holes and high levels of neurofilaments in glial fibrillary acidic protein - astrocytopathy: a case report. Eur J Neurol. 2020 Nov;27(11):2381-2384. doi:10.1111/ene.14244.

12: Yetimler B, Tzartos J, Şengül B, Dursun E, Ulukan Ç, Karagiorgou K, Gezen-Ak D, Sezgin M, Papaconstantinou A, Tzartos S, Orhan EK, Ekizoğlu E, Küçükali Cİ, Baykan B, Tüzün E. Serum glial fibrillary acidic protein (GFAP)-antibody in idiopathic intracranial hypertension. Int J Neurosci. 2021 Aug;131(8):775-779. doi:10.1080/00207454.2020.1758084.

13: Vakrakou A, Constantinides VC, Velonakis G, Tzartos JS, Stefanis L, Kapaki E, Paraskevas GP. Paraneoplastic basal ganglia encephalitis associated with anti-CV2/CRMP-5 and anti-Yo antibodies in a patient with non-small-cell lung cancer. Neurol Sci. 2020 Sep;41(9):2649-2651. doi: 10.1007/s10072-020-04399-1

14: Prevezianou A, Tzartos JS, Dagklis IE, Bentenidi E, Angelopoulos P, Bostantjopoulou S. Paraneoplastic cerebellar degeneration in a patient with breast cancer associated with carbonic anhydrase-related protein VIII autoantibodies. J Neuroimmunol. 2020 Jul 15;344:577242. doi: 10.1016/j.jneuroim.2020.577242.

15: Savaş M, Tzartos J, Küçükali Cİ, Dursun E, Karagiorgou K, Gezen-Ak D, Türkdoğan D, Papaconstantinou A, Başoğlu S, Hacıhafızoğlu N, Kutlubay B, Tzartos S, Tüzün E. Glial fibrillary acidic protein (GFAP)-antibody in children with focal seizures of undetermined cause. Acta Neurol Belg. 2021 Oct;121(5):1275-1280. doi: 10.1007/s13760-020-01361-y.

16: Breza M, Bourinaris T, Efthymiou S, Maroofian R, Athanasiou-Fragkouli A, Tzartos J, Velonakis G, Karavasilis E, Angelopoulou G, Kasselimis D, Potagas C, Stefanis L, Karadima G, Koutsis G, Houlden H. A homozygous GDAP2 loss-of- function variant in a patient with adult-onset cerebellar ataxia. Brain. 2020 Jun 1;143(6):e49. doi: 10.1093/brain/awaa120.

17: Yilmaz V, Ulusoy C, Hajtovic S, Turkoglu R, Kurtuncu M, Tzartos J, Lazaridis K, Tuzun E. Effects of Teriflunomide on B Cell Subsets in MuSK-Induced Experimental Autoimmune Myasthenia Gravis and Multiple Sclerosis. Immunol Invest. 2021 Aug;50(6):671-684. doi:10.1080/08820139.2020.1785491

18: Lazaridis K, Tzartos SJ. Myasthenia Gravis: Autoantibody Specificities and Their Role in MG Management. Front Neurol. 2020 Nov 30;11:596981. doi:10.3389/fneur.2020.596981.

19: Alexandris N, Lagoumintzis G, Chasapis CT, Leonidas DD, Papadopoulos GE, Tzartos SJ, Tsatsakis A, Eliopoulos E, Poulas K, Farsalinos K. Nicotinic cholinergic system and COVID-19: <i>In silico</i> evaluation of nicotinic acetylcholine receptor agonists as potential therapeutic interventions. Toxicol Rep. 2020 Dec 19;8:73-83. doi:10.1016/j.toxrep.2020.12.013.

20: Lagoumintzis G, Chasapis CT, Alexandris N, Kouretas D, Tzartos S, Eliopoulos E, Farsalinos K, Poulas K. Nicotinic cholinergic system and COVID-19: In silico identification of interactions between α7 nicotinic acetylcholine receptor and the cryptic epitopes of SARS-Co-V and SARS-CoV-2 Spike glycoproteins. Food Chem Toxicol. 2021 Mar;149:112009. doi: 10.1016/j.fct.2021.112009.

21: Koneczny I, Yilmaz V, Lazaridis K, Tzartos J, Lenz TL, Tzartos S, Tüzün E, Leypoldt F. Common Denominators in the Immunobiology of IgG4 Autoimmune Diseases: What Do Glomerulonephritis, Pemphigus Vulgaris, Myasthenia Gravis, Thrombotic Thrombocytopenic Purpura and Autoimmune Encephalitis Have in Common? Front Immunol. 2021 Jan 29;11:605214. doi: 10.3389/fimmu.2020.605214.

22: Vakrakou AG, Tzanetakos D, Evangelopoulos ME, Argyrakos T, Tzartos JS, Anagnostouli M, Andreadou E, Koutsis G, Velonakis G, Toulas P, Gialafos E, Dimitrakopoulos A, Psimenou E, Stefanis L, Kilidireas C. Clinico-radiologic features and therapeutic strategies in tumefactive demyelination: a retrospective analysis of 50 consecutive cases. Ther Adv Neurol Disord. 2021 May 18;14:17562864211006503. doi:10.1177/17562864211006503.

23: Topaloudi A, Zagoriti Z, Flint AC, Martinez MB, Yang Z, Tsetsos F, Christou YP, Lagoumintzis G, Yannaki E, Zamba-Papanicolaou E, Tzartos J, Tsekmekidou X, Kotsa K, Maltezos E, Papanas N, Papazoglou D, Passadakis P, Roumeliotis A, Roumeliotis S, Theodoridis M, Thodis E, Panagoutsos S, Yovos J, Stamatoyannopoulos J, Poulas K, Kleopa K, Tzartos S, Georgitsi M, Paschou P. Myasthenia gravis genome-wide association study implicates AGRN as a risk locus. J Med Genet. 2022 Aug;59(8):801-809. doi: 10.1136/jmedgenet-2021-107953.

24: Tzanetakos D, Tzartos JS, Vakrakou AG, Breza M, Velonakis G, Stathopoulos P, Pantou E, Markakis I, Papadimitriou D, Karavasilis E, Toulas P, Evangelopoulos ΜE, Koutsis G, Anagnostouli M, Stefanis L, Kilidireas C. Cortical involvement and leptomeningeal inflammation in myelin oligodendrocyte glycoprotein antibody disease: A three-dimensional fluid-attenuated inversion recovery MRI study. Mult Scler. 2022 Apr;28(5):718-729. doi: 10.1177/13524585211034362

25: Vakrakou AG, Tzanetakos D, Evangelopoulos ME, Fragoulis GE, Kazakou P, Lekka E, Kafasi N, Tzartos JS, Andreadou E, Koutsis G, Gialafos E, Dimitrakopoulos A, Zampeli E, Rontogianni D, Theocharis S, Zapanti E, Stathopoulos PA, Anagnostouli M, Stefanis L, Kilidireas C. IgG4-related autoimmune manifestations in Alemtuzumab-treated multiple sclerosis patients. J Neuroimmunol. 2021 Dec 15;361:577759. doi: 10.1016/j.jneuroim.2021.577759. Epub 2021 Oct 29. PMID: 34742035.

26: Veltsista D, Kefalopoulou Z, Tzartos J, Chroni E. Autoantibody profile in myasthenia gravis patients with a refractory phase. Muscle Nerve. 2022 May;65(5):607-611. doi: 10.1002/mus.27521

27: Karagiorgou K, Dandoulaki M, Mantegazza R, Andreetta F, Furlan R, Lindstrom J, Zisimopoulou P, Chroni E, Kokotis P, Anagnostou E, Tzanetakos D, Breza M, Katsarou Z, Amoiridis G, Mastorodemos V, Bregianni M, Bonakis A, Tsivgoulis G, Voumvourakis K, Tzartos S, Tzartos J. Novel Cell-Based Assay for Alpha-3 Nicotinic Receptor Antibodies Detects Antibodies Exclusively in Autoimmune Autonomic Ganglionopathy. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2022 Mar 29;9(3):e1162. doi: 10.1212/NXI.0000000000001162. Erratum in: Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2022 Jul 12;9(5):e1177. doi: 10.1212/NXI.0000000000001177.

28: Koneczny I, Tzartos J, Mané-Damas M, Yilmaz V, Huijbers MG, Lazaridis K, Höftberger R, Tüzün E, Martinez-Martinez P, Tzartos S, Leypoldt F. IgG4 Autoantibodies in Organ-Specific Autoimmunopathies: Reviewing Class Switching, Antibody-Producing Cells, and Specific Immunotherapies. Front Immunol. 2022 Mar 24;13:834342. doi:10.3389/fimmu.2022.834342.

29: McKenzie N, Piconi G, Culeux A, Hammarin AL, Stergiou C, Tzartos S, Versleijen AAM, van de Geer J, Cras P, Cardone F, Ladogana A, Mannana A, Rossi M, Bongianni M, Perra D, Regelsberger G, Klotz S, Hornemann S, Aguzzi A, Schmitz M, Andrews M, Burns K, Haïk S, Ruiz-García R, Verner-Carlsson J, Tzartos J, Verbeek MM, De Vil B, Poleggi A, Parchi P, Zanusso G, Gelpi E, Frontzek K, Reimann R, Hermann P, Zerr I, Pal S, Green A. Concordance of cerebrospinal fluid real-time quaking-induced conversion across the European Creutzfeldt-Jakob Disease Surveillance Network. Eur J Neurol. 2022 Aug;29(8):2431-2438. doi: 10.1111/ene.15387.

30: Lazaridis K, Fernandez-Santoscoy M, Baltatzidou V, Andersson JO, Christison R, Grünberg J, Tzartos S, Löwenadler B, Fribert C. A Recombinant Acetylcholine Receptor α1 Subunit Extracellular Domain Is a Promising New Drug Candidate for Treatment Of Myasthenia Gravis. Front Immunol. 2022 Jun 3;13:809106. doi: 10.3389/fimmu.2022.809106.

31: Vakrakou AG, Tzartos JS, Strataki E, Boufidou F, Dimou E, Pyrgelis ES, Constantinides VC, Paraskevas GP, Kapaki E. Neuronal and Neuroaxonal Damage Cerebrospinal Fluid Biomarkers in Autoimmune Encephalitis Associated or Not with the Presence of Tumor. Biomedicines. 2022 May 28;10(6):1262. doi: 10.3390/biomedicines10061262. PMID: 35740284; PMCID: PMC9220160.

32: Tzartos JS, Boufidou F, Stergiou C, Kuhle J, Willemse E, Palaiodimou L, Tsantzali I, Sideri E, Bonakis A, Giannopoulos S, Voumvourakis KI, Tsivgoulis G, Tzartos SJ, Kapaki E, Paraskevas GP. Plasma P-Tau181 for the Discrimination of Alzheimer's Disease from Other Primary Dementing and/or Movement Disorders. Biomolecules. 2022 Aug 10;12(8):1099. doi: 10.3390/biom12081099.

33: Stergiou C, Williams R, Fleming JR, Zouvelou V, Ninou E, Andreetta F, Rinaldi E, Simoncini O, Mantegazza R, Bogomolovas J, Tzartos J, Labeit S, Mayans O, Tzartos S. Immunological and Structural Characterization of Titin Main Immunogenic Region; I110 Domain Is the Target of Titin Antibodies in Myasthenia Gravis. Biomedicines. 2023 Feb 3;11(2):449. doi:10.3390/biomedicines11020449.

34: Pechlivanidou M, Ninou E, Karagiorgou K, Tsantila A, Mantegazza R, Francesca A, Furlan R, Dudeck L, Steiner J, Tzartos J, Tzartos S. Autoimmunity to neuronal nicotinic acetylcholine receptors. Pharmacol Res. 2023 Jun;192:106790. doi:10.1016/j.phrs.2023.106790.

35: Pafiti A, Krashias G, Tzartos J, Tzartos S, Stergiou C, Gaglia E, Smoleski I, Christodoulou C, Pantzaris M, Lambrianides A. A Comparison of Two Analytical Approaches for the Quantification of Neurofilament Light Chain, a Biomarker of Axonal Damage in Multiple Sclerosis. Int J Mol Sci. 2023 Jun 28;24(13):10787. doi: 10.3390/ijms241310787.

36: Vakrakou AG, Karachaliou E, Chroni E, Zouvelou V, Tzanetakos D, Salakou S, Papadopoulou M, Tzartos S, Voumvourakis K, Kilidireas C, Giannopoulos S, Tsivgoulis G, Tzartos J. Immunotherapies in MuSK-positive Myasthenia Gravis; an IgG4 antibody-mediated disease. Front Immunol. 2023 Jul 26;14:1212757. doi: 10.3389/fimmu.2023.1212757.

37: Pechlivanidou M, Xenou K, Tzanetakos D, Koutsos E, Stergiou C, Andreadou E, Voumvourakis K, Giannopoulos S, Kilidireas C, Tüzün E, Tsivgoulis G, Tzartos S, Tzartos J. Potential Role of Antibodies against Aquaporin-1 in Patients with Central Nervous System Demyelination. Int J Mol Sci. 2023 Aug 19;24(16):12982. doi: 10.3390/ijms241612982.

38: Topaloudi A, Jain P, Martinez MB, Bryant JK, Reynolds G, Zagoriti Z, Lagoumintzis G, Zamba-Papanicolaou E, Tzartos J, Poulas K, Kleopa KA, Tzartos S, Georgitsi M, Drineas P, Paschou P. PheWAS and cross-disorder analysis reveal genetic architecture, pleiotropic loci and phenotypic correlations across 11 autoimmune disorders. Front Immunol. 2023 Sep 21;14:1147573. doi: 10.3389/fimmu.2023.1147573.

39: Tzartos J, Pechlivanidou M, Bosveli D, Ninou E, Yuceer H, Yalcin B, Kucukali CI, Tuzun E, Tzartos S, Turkdogan D. Kelch-like Protein 11 (KLHL11) Antibodies in Children With Seizures of Undetermined Cause. In Vivo. 2024 Jan- Feb;38(1):351-357. doi:10.21873/invivo.13445.

40: Chuquisana O, Stascheit F, Keller CW, Pučić-Baković M, Patenaude AM, Lauc G, Tzartos S, Wiendl H, Willcox N, Meisel A, Lünemann JD. Functional Signature of LRP4 Antibodies in Myasthenia Gravis. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2024 May;11(3):e200220. doi:10.1212/NXI.0000000000200220.

41: Tzartos J, Karagiorgou K, Pechlivanidou M, Tzartos S, Dudeck L, Meyer-Lotz G, Guest PC, Steiner J. Absence of neuronal nicotinic acetylcholine receptor antibodies in sera and CSF from schizophrenia patients. Schizophr Res. 2024 May;267:39-41. doi:10.1016/j.schres.2024.03.019.

42: Koneczny I, Mané-Damas M, Zong S, De Haas S, Huda S, van Kruining D, Damoiseaux J, De Rosa A, Maestri M, Guida M, Molenaar P, Van Damme P, Fichtenbaum A, Perkmann T, De Baets M, Lazaridis K, Zouvelou V, Tzartos S, Ricciardi R, Losen M, Martinez-Martinez P. A retrospective multicenter study on clinical and serological parameters in patients with MuSK myasthenia gravis with and without general immunosuppression. Front Immunol. 2024 Apr 23;15:1325171. doi: 10.3389/fimmu.2024.1325171.

43: Pechlivanidou M, Vakrakou AG, Karagiorgou K, Tüzün E, Karachaliou E, Chroni E, Afrantou T, Grigoriadis N, Argyropoulou C, Paschalidis N, Şanlı E, Tsantila A, Dandoulaki M, Ninou EI, Zisimopoulou P, Mantegazza R, Andreetta F, Dudeck L, Steiner J, Lindstrom JM, Tzanetakos D, Voumvourakis K, Giannopoulos S, Tsivgoulis G, Tzartos SJ, Tzartos J. Neuronal nicotinic acetylcholine receptor antibodies in autoimmune central nervous system disorders. Front Immunol. 2024 May 28;15:1388998. doi: 10.3389/fimmu.2024.1388998.